De Vrijplaats is een vrije werk- en denkruimte waar film- en AV-professionals onderzoek kunnen doen ter verdieping van hun beroepspraktijk. Op veertien juni vonden in LAB111 de eindpresentaties van Vrijplaats op maat: beeldbepalers plaats. Curator van Vrijplaats en filmjournalist Dana Linssen interviewde zes Beeldbepalers over hun onderzoek. 

‘De AV-professional verdient veel meer ruimte en tijd om zich te ontwikkelen,’ opent curator Dana Linssen.‘Vrijplaats biedt de gelegenheid om te maken en te experimenteren zonder dat er direct een resultaat hoeft te zijn.’ Deze vijfde editie van de Vrijplaats ligt de nadruk op interdisciplinariteit: een regisseur, een kostuumontwerper, een fotograaf en drie cinematografen vormen de selectie. Aan kruisbestuiving geen gebrek.

Benito Strangio is een cinematograaf met een grote staat van dienst. Hij gebruikte de Vrijplaats om uit zijn eigen kaders te breken. ‘Met enige regelmaat denk ik: het lijkt me te gek om hier een film van te maken. Mensen vragen me dan altijd: wat is het verhaal? En dan weet ik dat niet. Ik wil bewogen én wakker geschud worden.’ Naar aanleiding van een gesprek dat Benito met zijn zus over hun moeder voerde, moest hij concluderen dat hij zijn moeder eigenlijk nauwelijks kende. ‘Ik dacht: ik kan haar natuurlijk gewoon gaan filmen,’ zegt Benito en hij toont ons een fragment van wat hij als ‘filmische schets’ bestempelt. Het mag nog slechts een schets zijn, Benito maakte een zeer indringend portret van zijn moeder. ‘Ik was niet van plan een therapeutische film te maken, maar dat werd het wel. Het was wonderlijk en ingewikkeld: door mijn cameralens zag ik dingen waarvoor mijn ogen jaren blind waren. In mijn beroepspraktijk ben ik heel resultaatgericht: ik kom eigenlijk altijd thuis met een volle kaart. De Vrijplaats gaf me de vrijheid om zo nu en dan een dag niet te filmen. Zo had ik ruimte om de complexiteit die met dit project gemoeid ging echt aan te gaan en het een plekje te geven.’

Regisseur Luca Meisters en cinematograaf Judith Boeschoten begonnen allebei aan de Vrijplaats met hun eigen onderzoeksvraag. Als regisseur wilde Luca meer research doen naar beeld: hoe vertaal je ideeën naar het opknippen in shots? Judith onderzocht tijdens Vrijplaats hoe subjectieve en objectieve camerastandpunten het effect van decoupage beïnvloeden. De twee makers bundelden hun krachten en maakten twee verschillende versies van dezelfde komische scène. De eerste keer is de scène met objectieve camerastandpunten gefilmd, vervolgens is ze meer subjectief gefilmd. ‘Mijn hypothese was dat comedy een zekere afstand vereist  om grappig te kunnen zijn,’ legt Judith uit. ‘Als ongemak of iets wat buiten de norm valt té dichtbij komt, wordt het onprettig, maar van een afstandje kun je erom lachen.’ En inderdaad, de getoonde fragmenten bevestigen Judiths hypothese. ‘Het was heel fijn om gewoon een dag vrij te zijn om deze scène zo vaak als we wilden te filmen,’ valt Luca bij. ‘We hadden niet gerepeteerd met de acteurs, filmden een ziekenhuis-scène in een parkje…Dit is zo’n leuke en onderzoeksgerichte manier van werken, je komt echt op andere dingen uit dan je van tevoren dacht.’

Josine Immoos is kostuumontwerper en onderzocht het wankele evenwicht tussen creatieve vrijheid en historische en culturele correctheid. Als maker was ze zich altijd al bewust van haar verantwoordelijkheid die balans te vinden; haar medewerking aan de speelfilm Buladó verstevigde haar interesse in deze materie. Josine contrasteert het cultureel incorrecte kostuumontwerp van Memoirs of a Geisha met het oogverblindende maar historisch incorrecte werk van Sandy Powell in The Favourite. ‘Werner Herzog heeft het over de esthetische waarheid. Met gestileerdheid en poëzie kun je tot een dieper soort waarheid komen, dat vind ik een mooie visie,’ zegt Josine. ‘Maar waar ligt de grens? En tegen welke prijs?’ Dana is lyrisch over Josines research. ‘Josine kwam echt met een onderwerp waar we nog lang niet klaar mee zijn!’ zegt ze. De vrouwen zouden graag een panelgesprek met andere av-professionals over het onderwerp organiseren. ‘En wie weet komt er nog een goed artikel uit voort,’ zegt Josine.

Voor Robin Alysha Clemens bood de Vrijplaats gelegenheid om de grenzen van haar genre, de documentaire, verder te verkennen. Naarmate haar artistieke praktijk voortschrijdt, vervaagt de scheidslijn tussen documentaire en kunst. ‘Alle projecten die ik doe zijn vanuit de basis documentaire, maar ik ben ook een esthetische maker die verhalen wil vertellen, dus ik wil thema’s ook echt naar mijn hand zetten. Maar wanneer is iets mijn verhaal en wanneer is het mijn onderwerp dat spreekt?’ vraagt Robin zich af. Ze is afgestudeerd fotograaf en de laatste tijd maakt ze ook met grote bevlogenheid bewegend beeld. De Vrijplaats stelde Robin in staat om meer met bewegend beeld te experimenteren. ‘Ik vond het heel spannend’, zegt ze ontwapenend, ‘en eigenlijk ben ik er nog steeds onzeker over!’

‘Dat hoeft echt niet, het grote geluk van de Vrijplaats was echt dat ik jou tegenkwam!’ Cinematograaf Claire Pijman, die tijdens haar residency als DoP  aan een door Robin geregisseerde documentaire meewerkte, is het duidelijk niet met die bescheiden uitspraak eens. Tijdens de Vrijplaats verkende Claire nieuwe vormen van beeldtaal. ‘Ik merkte dat ik lang aan het werk was en ik dingen vaak op dezelfde manier deed. Op een gegeven moment dacht ik: ik wil toch meer, ik wil de dingen meer zoals ik ze in mijn hoofd heb filmen. Ik wil de werkelijkheid niet alleen vangen, maar ook echt in haar ingrijpen. Vrijplaats bewoog me ertoe om deze uitdaging aan te gaan, dus ik wil FilmForward heel erg bedanken.’

‘We moeten helaas heel snel de zaal uit lieve mensen!’ De curator deelt met spijt mee dat de tijd erop zit. Negentig minuten vliegen voorbij als een kwartiertje wanneer je met zes makers barstensvol verhalen praat. ‘En al die mooie toekomstbeloftes moeten we maar meenemen naar de borrel,’ luidt Dana’s slotwoord.

Tekst: Wiard van der Kooij | Foto: Amie Galbraith