Hoe cast je kleurenblind? Wanneer is er sprake van cultural appropriation? Vragen die aan bod kwamen tijdens de tweede editie van de workshop Meerstemmig Storytelling. Schrijvers, regisseurs en andere professionals uit de sector onderzochten hun ‘positionality’. Over één ding zijn de deelnemers van de workshop Meerstemmig Storytelling het eens: eenduidige antwoorden op deze vragen zijn er niet. Maar na afloop concluderen ze eensgezind: ze zijn nu wel beter in staat het gesprek over diversiteit en inclusiviteit aan te gaan. 

Door Mina Etemad
Foto: Almicheal Fraay

Tijdens de workshop onder leiding van Winnie Roseval bespraken de deelnemers eigen casussen en gingen in gesprek met de makers Anu Henriques en Hannah Price van de speelfilm Rocks en Eché Janga en Esther Duysker van de speelfilm Buladó. Bij beide films is tijdens het maakproces uitvoerig nagedacht over diversiteit en inclusiviteit. Deelnemer aan de workshop Tessel Jonkers vond het waardevol te horen waar de regisseurs of schrijvers van deze films tegenaan liepen. ‘Eché Janga vertelde bijvoorbeeld over zijn twijfels of hij wel een film over Curaçao mocht maken. Zijn vader komt er weliswaar vandaan, maar hij is er zelf niet opgegroeid. Uiteindelijk werd hij omarmd door de lokale bevolking toen die ontdekte dat hij een film wilde maken over het echte Curaçao.’

Geforceerde diversiteit
De tweede dag begon met een check-in, geleid door workshopleider Winnie Roseval, consultant diversiteit & inclusie en onderzoeker bij het lectoraat Inclusive Education op de Haagse Hogeschool. Het viel Tessel Jonkers op dat de groep heel divers was qua leeftijd, perspectieven en werkvelden. ‘Er zaten regisseurs tussen, maar ook scenaristen en producenten zoals ik. Tijdens de check-in vertelden we allemaal iets over onze persoonlijke achtergrond en waarom we meededen. Bij sommige mensen kwamen er heftige verhalen naar boven, maar het voelde als een veilige omgeving. Dat was aan Winnie te danken: ze luisterde goed, gaf ons mee open en eerlijk te zijn en als we het ergens niet mee eens waren, konden we dat altijd bespreken.’

Tessel Jonkers is in 2019 aan de Filmacademie afgestudeerd en heeft de afgelopen jaren meerdere fondsaanvragen voor verschillende films ingediend. Waar ze weleens moeite mee heeft is dat er bij een aanvraag soms op geforceerde wijze wordt gevraagd naar diversiteit. ‘Ik vind het superbelangrijk dat we een representatief beeld van de samenleving tonen in films, maar bij zo’n aanvraag kan het voelen alsof er vinkjes afgewerkt moeten worden. Zit er een vrouw in de cast? Check. Iemand van kleur? Check. Laatst hebben we bij een aanvraag de geluidsman vervangen door een geluidsvrouw, omdat er anders te veel mannen in de crew zaten. Dat voelde gekunsteld aan.’
Sommige deelnemers herkenden haar frustratie, maar door hen kijkt Jonkers ook anders tegen deze kwestie aan: ‘Door onze gesprekken besefte ik dat we nu misschien in een tussenperiode zitten waarin we diversiteit geforceerd moeten doorvoeren. Maar hoe langer we hiermee bezig zijn, hoe vanzelfsprekender het zal worden.’

Goede bedoelingen
Regisseur Pim van Hoeve is ook weleens gestuit op lastige situaties. ‘Tijdens de casting van mijn films heb ik geprobeerd inclusiever te zijn, in eerste instantie op het gebied van kleur. Maar ik liep tegen dingen aan, bijvoorbeeld bij de film De piraten van hiernaast.’ In de boeken waar de film op is gebaseerd is de piratenfamilie wit, maar Van Hoeve wilde een representatiever beeld neerzetten. ‘Tijdens de casting vroegen we de acteurs ook accenten uit te proberen. Aan een zwarte actrice vroeg ik of ze een Surinaams accent kon opzetten, maar dat deed ze liever niet. Ze legde uit dat de piratenvrouw in de scène die ze speelde dom, onbehouwen en lui overkwam. Als ze met een Surinaams accent zou praten, zou ze bijdragen aan stereotypering. Dat was wel het laatste wat ik wilde!’

Haar opmerking zette Van Hoeve aan het denken en uiteindelijk heeft hij niet voor het accent gekozen. Hij merkte hoe waardevol zo’n gesprek kan zijn en de workshop bevestigde die conclusie alleen maar. Zijn blik is veranderd door alles wat ze in die drie dagen besproken hebben en nu zal hij, wanneer hij weer met dit soort zaken geconfronteerd wordt, nog meer openstaan voor gevoeligheden, kwetsbaar durven zijn en de dialoog aangaan. ‘Ik besef beter welke fouten ik kan maken.’
Door Meerstemmig Storytelling is hij zich bewust geworden van zijn positionality, een concept dat in de workshop werd besproken en dat een manier aanduidt om te onderzoeken vanuit welke positie je verhalen vertelt. ‘Als ik als witte maker goede bedoelingen heb wil het niet zeggen dat ik ook het juiste doe,’ weet Van Hoeve nu. ‘Om het juiste te doen moet ik vooral naar anderen luisteren en de verbinding aangaan.’

Voor een vervolgfilm van De piraten van hiernaast waarbij er ook ninja’s in het spel komen, heeft hij daarom inspiratie gehaald uit de workshop en met meerdere adviseurs en Aziatische mensen gesproken over de invulling van de rollen: konden het witte actrices zijn? Of moesten het mensen van Japanse komaf of mensen met wortels uit een ander Aziatisch land zijn? ‘Als we voor witte acteurs zouden kiezen, zouden we aan whitewashing doen, dat wilden we niet. Maar alleen Aziatische mensen casten zou kunnen betekenen dat we vervallen in stereotyperingen. Uiteindelijk hebben we gekozen voor een Koreaans-Nederlandse actrice, want we vonden het belangrijk dat alle Aziatische kinderen zich in haar kunnen herkennen. Maar hoe we ervoor kunnen zorgen niet te vervallen in racistische stereotypen, dat blijft een doorlopend gesprek.’

Het curriculum veranderen
Tessel Jonkers vond ook de dialogen die ze tijdens de workshop voerden zeer waardevol en heeft nu concrete doelen voor ogen. ‘Ik zou het liefst deze workshop naar de Filmacademie halen, zodat studenten er dan al mee in aanraking komen.’
Ze heeft nog meer ideeën om het curriculum op de academie te veranderen, geïnspireerd op haar eigen afstudeerproject. Voor de film Porfotto, die gaat over drie jongens die opgroeien in de cultureel diverse wijk Spangen in Rotterdam, besloot Jonkers samen met de regisseur en haar medeproducenten om een educatief programma aan hun project te koppelen. Ze gingen langs op middelbare scholen in Rotterdam en vertelden de scholieren dat zij ook filmmaker kunnen worden. ‘Veel jongeren wisten niet dat de Filmacademie bestond en bereikbaar was voor hen. Nu hebben we het zaadje geplant en kiezen sommigen misschien wel voor de opleiding. Zo kan de Filmacademie ook inclusiever worden, want toen ik er studeerde was het er erg wit.’
Jonkers’ medecursisten vonden het een mooi initiatief en vroegen of ze hier niet meer mee wil doen. ‘Nu ben ik met verschillende regisseurs en producenten een plan aan het ontwikkelen, wat we samen met de Filmacademie willen starten. We zoeken uit hoe we meer studenten kunnen aansporen zo’n educatief programma op te zetten om jongeren uit allerlei bevolkingsgroepen te bereiken en te enthousiasmeren voor filmmaken.’