In deze masterclass, waarin vier professionals met verschillende inzichten over de filmindustrie aan het woord kwamen, de Masterclass Persoonlijk Leiderschap en Mentaal Welzijn, dat we organiseerden ism Cinemind, werd er gekeken naar de problemen omtrent mentaal welzijn die mensen in de filmwereld ervaren, en hoe we zowel zelfstandig als met anderen stappen kunnen zetten om daaraan te werken. Lorenzo Loorbach vatte de middag samen.
Voor veel mensen met een creatieve insteek – of je nu games wil ontwerpen, films wil produceren, liedjes wil schrijven of simpelweg je kunst met de (digitale) wereld wil delen – is het een droom om in de creatieve sector terecht te komen en van een passie een baan te maken. Die droom is voor velen ook echt uitgekomen, en hoewel er vaak wordt gesproken over hoeveel men ervan geniet (“I can’t believe I’m getting paid to do this” is een terugkerende uitspraak van mensen uit verschillende creatieve industrieën), heeft het werken in deze sector ook een duistere keerzijde: vanuit alle kanten van de industrie komen signalen dat het niet goed gaat met de mensen die erin werkzaam zijn. Waar komt die tegenstelling vandaan? En wat kan eraan gedaan worden?
Mark Deuze is de eerste van de vier sprekers van deze Masterclass. Als hoogleraar Mediastudies en Journalistiek weet hij het een en ander af van hoe het er achter de schermen van verschillende creatieve sectoren aan toe gaat. Voor deze Masterclass haalt hij een hele reeks onderzoeken aan die over de hele wereld zijn uitgevoerd en die kijken naar de mentale gesteldheid van mensen in de filmindustrie, maar ook andere sectoren in de mediawereld. De cijfers verschillen enigszins, maar er kwamen enkele onderzoeken uit waarbij zo’n tachtig procent van de respondenten zei te kampen met stress, depressie en burn-outs – waarmee de creatieve sector samen met de zorg- en bouwsector aan de top staat wat betreft meldingen van ongelukkige werknemers. Er werd al snel gesproken van een ware crisis.
Één van de grootste redenen hiervoor is een extreme werkdruk enslechte werkomstandigheden. In het huidige klimaat van ‘sneller, meer, beter’ ontstaan er al snel onrealistische verwachtingen over wat voor soort werk mensen zouden moeten leveren. Hoewel de creatieve sector vaak wat progressiever ingesteld is dan andere sectoren, komen discriminatie en grensoverschrijdend gedrag ook veel voor binnen de industrie, bovenop agressie en pest- of wangedrag. Daarnaast kunnen gebrekkig leiderschap of beleid ook een rol spelen bij negatieve gevoelens over het werk.
De gevolgen hiervan zijn terug te zien in hoe mensen zich op de werkvloer voelen of gedragen. Op mentaal gebied is er sprake van stress, depressie en vermoeidheid, maar een slechte emotionele gesteldheid kan óók leiden tot grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast kunnen er slaap- of eetproblemen ontstaan en in teams waar sociaal drinken wordt aangemoedigd kan bovenmatig alcoholgebruik ook nog eens een rol spelen. Ten slotte kunnen mensen ook op een spiritueel niveau ontgoocheld raken: slechte werkomstandigheden kunnen ervoor zorgen dat je het geloof in de waarde van je werk begint te verliezen, en dat ook maar moeilijk terugkrijgt.
Dus hoe nu verder? Er zijn in verschillende sectoren al campagnes opgezet om mensen meer bezig te laten zijn met hun mentale welzijn, en hoewel dit een goed begin is, is het nog geen algemene oplossing. Deze campagnes hebben vaak een individueel karakter, gefocust op de agency van een werknemer, maar er mist nog een grotere, structurele oplossing voor de problemen die de industrie nu in hun greep hebben. Dat wil niet zeggen dat meer aandacht voor jezelf niet helpt: het is ook belangrijk om jezelf en je werk apart te houden. Een tegenslag in je werk kan al snel als een persoonlijke tegenslag voelen, waardoor je je slechter over jezelf gaat voelen. Daarom is het goed om voor jezelf uit te vogelen wie je bent of wie je wil zijn, zonder je werk daarbij te betrekken. In een fragment uit een documentaire van een Australische filmmaker die met een burn-out kampte zien we acteur Sam Neill, die praat over de zorgen die hij voelde wanneer hij soms even geen werk had. Op een gegeven moment zegt hij: “Dit is niet wie ik ben, dit is wat ik doe”.
In de huidige commerciële en kapitalistische maatschappij wordt passie vaak als een soort probleem gezien, iets wat mensen verblindt voor de harde realiteit van het leven, maar Mark noemt dit kort en bondig bullshit: “Als je iets uit liefde of passie doet is dat een middelvinger naar het cynisme van deze samenleving, een life-affirming act. Liefde en passie maken dat je dingen doet die je anders nooit zou doen.” Voor sommigen klinkt dat misschien als een struikelblok, maar dat hoeft het niet te zijn. Het kan juist een goede basis vormen voor positief leiderschap.
Dan krijgen we te horen van Anna de Beus en Rosan Boersma, oprichters van CINEMIND, de organisatie die zich inzet voor mentaal welzijn in de filmindustrie. Ze openen met een kort maar doeltreffend filmpje over dit onderwerp, genaamd Break the Cycle, waarin een jonge productieassistent op een stressvolle filmset van alle kanten opdrachten krijgt en continu wordt uitgefoeterd, nota bene tijdens het schieten van een filmpje over mental health awareness. Het laat goed zien dat de emoties hoog op kunnen lopen op een filmset en dat iedereen daar last van heeft, inclusief de mensen die verkeerd gedrag tonen. Ook illustreert het de druk die mensen in de creatieve industrie kunnen voelen – met name freelancers – over hoe ze moeten omgaan met beperkte tijd en budgetten, financiële onzekerheid en met het feit dat iedereen rondloopt met eigen ambities en ego’s die soms in de weg komen van goede en gezonde communicatie.
De zaal krijgt de vraag: wat betekent persoonlijk leiderschap? Er verschijnt eenwoordenwolk in beeld van antwoorden uit de zaal, met woorden als verantwoordelijkheid, rust, luisteren, empathie, intuïtie en vooruitkijken. Hier kunnen sommige mensen in de zaal zich in herkennen, maar anderen ook weer niet. Anna en Rosan geven hun eigen interpretatie van hoe persoonlijk leiderschap eruit zou kunnen (en moeten) zien. Ze stellen dat het niet draait om je status of positie binnen een team, maar je gedrag tegenover dat team. Om je goed tegenover je collega’s op te kunnen stellen zul je ook bepaalde persoonlijke vaardigheden moeten leren en toepassen. Zo moet je bereid zijn om de tijd te nemen om vertrouwen op te bouwen met de mensen met wie je werkt, en te zorgen dat je tijdens het werk je waarden niet uit het oog verliest, en deze ook naleeft. Ook moet je met weerstand om kunnen gaan, en durven te falen als dingen niet lukken. Daarnaast moet je moed kunnen tonen in lastige periodes en je tegelijkertijd kwetsbaar kunnen opstellen als er onderlinge spanningen zijn. Niet niks dus.
Anna en Rosan hebben al die kenmerken samengevat in het ENGAGE-model, met zes punten die als richtlijn dienen voor positief persoonlijk leiderschap:
- Erken jezelf en de ander
- Neem verantwoordelijkheid
- Grenzen bewaken en respecteren
- Authenticiteit tonen
- Geduldig reflecteren
- Eerlijke communicatie over verwachtingen
Dit zijn allemaal goede eigenschappen van een gezonde (werk)relatie, maar het is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Er is tijd en oefening voor nodig om dit in je systeem te krijgen. Gelukkig zijn er ook hulpmiddelen beschikbaar die mensen kunnen gebruiken om zichzelf te ontwikkelen en naar een betere werksfeer toe te werken, zoals een Mental Health Toolkit of workshops zoals de Deep Dive Persoonlijk Leiderschap en Mentaal Welzijn die Cinemind en FilmForward op 11 juli organiseren
Tot slot komt filmproducent Marleen Slot aan het woord. Slot is al lange tijd werkzaam in de Nederlandse- en internationale filmindustrie en heeft flink wat ervaring opgedaan in een leidende positie. In haar verhaal komen veel dingen terug die ook door Anna en Rosan genoemd werden. Marleen gelooft in een persoonlijke en empathische manier van leidinggeven, waarbij er door constante communicatie een sterke band met collega’s wordt opgebouwd die door de jaren heen steeds zijn vruchten kan afwerpen. Door een kring van vertrouwde mensen om je heen te vormen sta je zelf ook steviger in je schoenen, dus een solide netwerk is zeker aan te raden. Maar het is ook goed om af en toe nieuwe mensen aan dat netwerk toe te voegen die hun eigen inbreng kunnen geven.
Ook benadrukt Marleen dat duidelijke communicatie voor, tijdens en na de productie ook van groot belang is, niet alleen tussen producenten en regisseurs, maar tussen alle leden van een team. Als alles van tevoren goed is besproken en iedereen op de hoogte is van de verwachtingen van de productie kan er tijdens het proces ook minder misgaan en kan iedereen beter omgaan met plotselinge obstakels. Tussentijds checken hoe het gaat met de verschillende kanten van de productie is natuurlijk ook belangrijk. En als een film of project dan eindelijk afgerond is, evalueer hoe het proces is verlopen en welke verbeterpunten er waren. Maar: wees ook positief! Complimenten voor goed werk kunnen veel betekenen, zeker als de werkomstandigheden uitdagend zijn. Plus, het kan erg fijn zijn om als team het succes van een productie te vieren wanneer deze eenmaal klaar is.
De sprekers laten weten dat deze masterclass niet de gouden oplossing zal bieden, maar ze hopen dat hij er wel voor kan zorgen dat deze onderwerpen vaker worden besproken, zodat er naar een betere toekomst toegewerkt kan worden.